 PRENS HASAYBEK USUMİ
Hasaybek Usumi 1808.yılda eski yaksayda tuvgan.Çagı yetişkenne Tifliste asger kullugung kutgen.1838.yılda Hasay Musayeviç Peterburgda uhugannan song Pariste San-Sirek degen dav mektebinne ohugan.Onna elçihanna Hasay ,Paçanı asgerini Tiflisdegi ştabınna çalışgan onna Hasay belgili Azerbaycan şairi Tilmaç Murza Fatali Ahundov bulan tanışgan va yuvuklaşkan.Onu bulan gatnayturup,Hasay Karabağnı hanını gızı, Azerbaycan şairi Natevan Hurşid Banu'nu tanıgan.Onu bulan aralık tutgan.Kumuk biyde Garabağ elini biykeside birbirin oşatkan va üylengen .Şo üylenuvden Hasay biyge ulan Mehtikulu ve gız Hanbike (Fatma biyke)tuvgan.Tiflis'te Hasaybek Kafkaznı generali Vorontsovnu gullugunna çalışgan.O Bakudede yaşagan.Şo vaktide onu ocağına belgili Fransuz yazuvçu Aleksandr Duma gelgen .Ol rus tilde Tiflisde çığartgan Kafkaz degen asarınna biy Usumi otuz beş çagınna bek isbay adam ,ogar taza Parisli demege yaray .Ol Fransuz tilnide bile dep yaza.
Atası biy Musa olgenneng song 1853 .yılda Hasay biy eline gayta .Tek olcası Natevan onu bulan Gumuk elge gelmey ,ayavlu Garabag vatanınna gala va şairlik sanıyatın davamlay.Hasay biy yurtunna Gumuk biyke ala va atasını Botayurtnu örünnegi Uzay bulak degen yerdegi otarına göçe onnagı şişe galalarda yaşay.Ol atasınnan galgan erkin topuraklarda , ormanlıklaga, suvlaga,tuvarga,malga yeslik ete.
1853.yılda Endirey.Köstek,Yaksay biyler şavanı yeri içun biy Hasay Usumi bulan yerişuvluk başlay.Gumuk elni biyleri arasınna bir neçe yıllar yürülgen yerişüvlükler biy Hasay paydasına çeçile.Vladikafkaznı arşivinne Hasay biyni dökumanları saklangan .Şo dökumanlar göstertegen kuyde Şamilni yolbaşçılıgınna yürülgen davlanı zamanınna Hasay biy Lermantov bulan birçe bir asger bölukte gulluk etgen yabuşuvlarda birçe bolgan.
1840.yılda 11. temmuzda kumandan Lermantov Mıçıgış Valerik degen özenni yagınna bolgan davda goççak kuyde yabuşkan. Kavkazda yurulegen politikalaga garşı çıkkan ,Turkiyaga getmage suygen ihtiyar alıpbolmagan gaçmagada süymegen özüne surgun etilgenne öz özünü urup ölgen.Onu ölümüne bağışlap Yaksaynı töben avulunu mollası Abdurrahim de şiirun yazgan, şo şiirunne tuvradan biy taypalanı ayıplay.
Yaksay biyler hakimleni aldattı
Seni işingi buzuk etmege garadı
İşing buzup yüreklering yal etti
Generaller ters garattı gozlerin
Biriktirdi Yaksay biyler özlerin
Gumuk biyler ters kağızlar yazdılar
Seni içun teren guyu gazdılar
Paça çı süyüp etti general
Seni gormegen hiç galmadı bir habar
Yüreging çi açık edi harbir hal
Yaksay biyler gaburganı sogedi
Abdurrahim söyledi bu sözleni
Paşmanlıktan ganga tolup gozleri
HASAY HANIN OĞLU MEHTİKULU 
Bazı araştırmacılara göre 1845 mehtikulunun ölümünden sonra Karabağ Hanlığının toprakları Rusya imparatorluğunun eline geçti.Bu durumda Han Kızının da hayatını Rus yöneticiler düzenliyordu.Bu sebeple Kafkas genel valisi Vorontsovun emriyle 1850 de
Hurşid Banu Dağıstan Asilzadelerinden,milliyetçi Kumuk Türklerinden Hasay Han Usumiyle evlendirildi .Hasay Han Kafkas Ordusu subaylarındandı Peterbursgda eğitim görmüş ,genç yaşlarda General rütbesine yükselmişti .1866 da Şeyh Şamille gizli ilişkileri olduğu gerekçesiyle Rusyanın içlerine Voronej kentine sürülmüş bu güvensizliğe öfkelenen Hasay Han kendi canına kıymıştır .Evliliklerinden Mehtikulu Han ve Hanbike doğmuştur .Rus ordusu Albayı olan Mehtikulu (1851-1900)aynı zaman da şiirlerde yazmıştır.
NATEVAN HURŞİD BANU:1832 .yılda Şuşada doğdu.Karabağın son HAnedanı Mehtikulu Hanın kızı ,annesi ise Bedircahan Gence Hanlarına dayanan Uğurlu beyin kızı idi. Ailenin tek evladı olduğu için kendisine(Dürr-i yekta) tek inci ismi halk arasında daha fazla yaygın idi.1869 yılında ikinci evliliğini kendisi esnaf olan Seyid Hüseyin isimli birisiyle yaptı ancak evliliği Karabağ ve Şuşa Asilzadelari arasında hoş karşılanmadı. İkinci evliliğinden olan oğlu Mir Abbasın 17 yaşında iken ölmesi ,ekonomik sıkıntılara düşmesi nedenıyle bunalıma giren Natevan son yıllarını hasta yatağında geçirdi ve 1897. yılında Şuşada öldü.
HADİJAT TARKOVSKAYA:Targu Prenslerinden Fatali beyin eşidir bolşevik ihtilalinden sonra ülkeyi terk eden eşinin ardından Bakuya gelmiş ve oradan Türkiyeye geçiş yapamamıştır iki çocuğuyla Baküde ve Moskovada yaşamış daha sonra Rusyanın Tver şehrine göç etmiş orada ölmüştür .Usumi aristokrat ailesindendir Şamhal Abdulmecit Usuminin kızı ve General Arablinskinin torunudur. Biga -Doğancı köyünde yaşamış olan Dağıstan kralı Aseldar beyin kızkardeşi eski Biga belediye başkanı Raşit Usuminin kuzenidir.
SUAT VE NİSA USUMİ: Prenses Hadijat Hanımın kızkardeşleridirler.Usumi prenseslerindendirler.
MURÇİK:Prens Fatali ve Prenses Hadijat Hanımın küçük oğludur.Gerçek ismi Burhanettindir.Prens Fatali Beyin Japon savaşında ölen ağabeyinin ismi verilmiştir.
HAYDAR -BEK:Prens Fatali ve Prenses Hadijat Hanımın büyük oğullarıdır.Fatali Beyin babasının ismi verilmiştir.
PATİMAT USUMİYEVA: Hadijat hanımın kızkardeşidir.Ağabeyi Aseldar bey ile ihtilal esnasında Dağıstandan ayrılmak üzere trene binmiş iken trenden inerek bu dağları kimseye bırakmam bu toprakları kimseye vermem diyerek sarayına dönmüş ve bolşevikler tarafından Kazaniş köyünde 22 yıl boyunca hapis cezasına çarptırılmış 1942 de ciğerlerinden rahatsızlanmış ağır hastalığı nedeniyle kendisine isteğinin ne olduğu sorulmuş oda Dağıstan dağlarını istiyorum diye cevap verince bakıcısıyla Dağıstan dağlarına gönderilmiş ve orada vefat etmiştir .Bazılarına göre orada gömülmüş bazılarına göre ise gizlice Mahaçkalaya getirilerek orda bir mezarlığa defnedilmiştir. Kendisinin Rus Çarları ile arası çok iyidir ve o dönemin Kuzey Kafkasyasında Milli Eğitim Bakanıdır.Onun izni olmadan hiç kimsenin çarlık rusyası okullarında eğitim görmesi mümkün olmamıştır.Usumi Hanlarının mezarları Gabçukay köyü sırtlarındadır.Ancak ihtilal esnasında birçoğu tahrip edilmiş ve mezar taşları yollara taş olarak döşenmiştir
CEMALETTİN TARKOVSKİY VE EŞİ PATİMAT TAORKOVSKAYA -USUMİYEVA , ASELDAR BEYİN KIZKARDEŞİ
CAMALEDDİN TARKOSKİY-ayrıca Camaleddin Dalhat Bekoğlu olarakta bilinir.1849-1905.Şamhal Şamsuddin Tarkovskinin yeğenidir.Süvariordusunun bölük komutanı kendisine ait askeri görevlileri olan Dağıstan bölgesi askeri valisi idi.1869 da Kafkas muhafız birliği göreve başladıbir çok akeri görevlerde bulundu Çar Aleksandr Nikoleyeviç tarafından gösterdiği başarılardan dolayı çeşitli madalyalarla ödüllendirildi.Kazanalipov soyundan gelen Aseldar Beyin kızkardeşi Prenses Patimat Hanım ile evlendi.Temirhan Şura bölgesindeki bütün sülalesinin topraklarına sahip oldu ve derebeyi olarak bir şatoda yaşadı evliliklerinden çocukları olmadı.
ABU MÜSLİM ŞAVHAL TARKOVSKİNİN TORUNLARI TÜRKİYEDE YAŞIYORLAR.
1917 bolşevik ihtilalinden sonra türkiyeye göç eden ENVER VE ENDER BEYİN torunları Türkiyede yaşamaktadırlar .Enver ve Ender Bey Şamhal Ebu-Müslim Tarkovskinin oğlu Danıyal Sultan Bekin oğullarıdır.
|
