KAZANALİPOV ASELDARHAN UTSUMİYEV(1855-1929)
ASELDAR BEY
Aseldar bey Dağıstanın taçsız kralı artık var olmayan Kapçukay isimli bir köyde 1855 de dünyaya geldi .Şimdi çok az bilinmesine karşın 150 yıl önce bir dağıstanlının ona ulaşması çok zor idi .O sadece zengin bir toprak ağası ve fabrikatör değildi. Onun gücü Çarların sarayına kadar uzanırdı.20y.yılda 1.nci Petronun derecelendirme ve rutbelendirme listesinde yer aldı ve kendisine tümgenerallik rütbesi verildi.Gizli danışman olarak devletin en yüksek rütbelisi olarak görevlendiridi.Bu yılda tarihimizin harikulade esrarengiz bir insanı olarakkendisi Dağıstanın taçsız kralı olarak adlandırıldı.
İHTİLALDEN ÖNCEKİ YAŞAMI
Aseldar 1855 yada 1856 da eski bir aristokrat ailesi ve yönetici konumunda olan Tarkovskiy Şamhallarından Kazan-alpanın oğlu Kelemet den olma ve soyu Surhay-Şavhala 1641-1661 dayanan bir ailede dünyaya geldi .1873 te 17 yaşında iken kimsenin ömründe göremeyeceği bir başarıyla Stravpol gimnastik okulunu bitirdi ve gelecekteki iş arkadşı A. Haydarov ile beraber Rusyadaki ilk müslüman gazetesi olan EKİNÇİ PAHAR ı çıkardı.Konstantinovskoyedeki harp okuluna kayıt oldu .1876 da öğrenimini tamamladı .82 nci Dağıstan Piyade Alayında gedikli ile subay aında ki bir rutbeyle hizmette bulundu . Çeşitli savaşlara katılarak üstün başarı ödülüne layık görüldü .Buna karşın Kazanalipov askerlik mesleğinden çekilme kararı aldıve çiftlik işleriyle uğraşmaya ve ailesinin ismini devam ettirmeye karar verdi.
Bütün hayatı boyunca askerlikten kalma düzen ve disiplinni devam ettirdi.
Aseldarın gençlik yılları 19 y.yıl ortalarına dek geldi.
Bu dönem Kumuk tarihinde vişne bahçesi dönemi olarak adlandırılabilr.
Çehovun aynı adlı romanını okuyarak yada hiç olmazsa dinleyerek bu önem hakkındadaha fazla fikir edinmek mümkündür.Bundan başka 1867 de Targu Şamhallığının ortadan kaldırılmasıyla eski Kumuk aristokrasisinin ekonomik güçlülüğü gittikçe zayıflamaya başladı.Malikane ve toprak gibi gayri menkuller satılmaya başlandı özellikle Alman ve ERmenilerin sattığı toprakları Kazanalipov satın aldı .
Bu dönem dökümanları satılan toprakların Şamsuddin Tarkovski yadaonun akrabalarının adına olduğunu gösteriyor.Sadece iki kişi bu yeni ekonomik durumda ayakta kalabildi .Bunladan biri Kazaniş derebeyi olan Cemaleddin Tarkovski diğeri ise Aseldar Beydi.Bunlar her ikisi birbirinin kızkardeşleriyle evli idiler Aseldar bey kız kardeşi Patimat Biykeyi Cemalddin ile evlendirmiş onun kız kardeşi Cahbat Hanımıda kendisi almıştı.Aslında buda Dağıstan toprak ağalarının güçlerinin birleşmesiydi.Abartmadan söylenirse Aseldar bu dönemin sembol adamı olarak ilan edildi.
Feodal düzenin değişimiyle gelen yeni kapitalistsistemdeki ilişkiler zenginlik açısından mirasçılarında niceliğini belirtiyordu ,toplam para,satılan ürünlerin satın alınmasısadece onların korunması değil akrabamirasçılarınında artması demekti.
50 yaşnda Aseldar 27.000 km kare toprağın sahibi olduğunu açıkladı Dağıstanın toplam yüz ölçümü 50.300 km karedir.İhtilalcilerden Taho hacinin açıklamasına göre o Port -Petrovskun en güçlü fabrikatörlerinden biriydi.
1905 te Aseldar 50 yaşında iken ilk Rus devrimi sınıfsal gelişim kutlamalarıyla Dağıstana ulaştı.Dağıstan eliti bunun başarıya ulaşacağına inanmadı.Dağıstanlı demokratlar olarak adlandırılan grup aklını başına topluyor Dağıstan bölgesinin yönetiminin kendilerince yönetilmesi mücadelesi veriyorlardı.15 mayıs 1906 da Aseldar Dağıstandaki Tihanov yönetimini yaptığı konuşmalarda suçlayarak
Dağıstanlıların kendi yönetimlerini kurmaları konusunda ileri adımlar atarak demokratların başına geçti.Sosyalist ve demokrat yandaşları arasında açık çatışmalar meydana geldi.
Toplantılara katılanlar sosyalist lider C. Korkmasov ve Kovaleyevden övgüyle bahsettiler. Dağıstanlıların katıldığı bu toplantılar demokrasinin başarıya ulaşması açısından önemliydi.Liberal ve sosyalist mücadelesinin iki kanadındada gerçek problemler ilk olarak masaya yatırıldı.
Aseldar Kazanalipov 20y.yılda parlak bir kariyer yaptı. Dört Dağıstalıdan biri olarak nufusunu ortaya koydu.Diğer üçü General Ali ve Mahmut Şeyh Ali Andreyli ve Hunhazlı Avar Alihanovdu.
20y.yılın başlarında Vorontsov danışmanlarını Dağıstana gönderdi Dağıstada bir sorun varmı sorusuna Aseldara muhalif olan bir gazetecinin Aseldarın Çar parlementosuna girmasinin zararlı olacağı konusunda ikna edici konuşması buna karşın bölgede bulunan danışmanlarında onun hakkında aynı kararı vermesi onun geleceğini olumsuz yönde etkiledi.Onun çok akıllı olduğunu muhteşm zekasıyla Dağıstandaki her türlü olayı kendi lehine çevirerek kullandığı kanısına varıldı.
1912 de Aseldar seçimlerde yine adaylığını devam ettirdi her şeye rağmen Rus Sözü denen gazeteye erdiği demeçte başarılarına ve zaferlerine rağmen kendine güvenilmiyorsa adaylığını sürdürmeyeceğini suçlu olduğu ilan edilirse Priskeviç gibi oda mahkum sandelyesine oturacağını dile getirdi ve böyle bir şey olmasınıda arzu etmediğini ayrıca onların müslümanlara karşı takındıkları olumsuz yaklaşımı eleştirdi. Ama onun sosyal kişiliği yanında uzlaşma yanlısı olmaığı düşmanca davranışlar sergilediği için Dağıstan bölgesi adaylığından vazgeçmesi istendi.
Onun hakkındaki ihbarlar San peterburga ulaştı .
Dağıstan bölgesi jandarma komutanlığı başkanı Kazanalipovu radikal islamcıık yapmakla suçladı ve bu suçlamayı yapan Kumskov Rus halkları birliği ve Rus Parlementosu milletvekillerinden kutlamalar aldı.
Kazanalipov Dağıstan nuüfusu arasındaki populerliğinden akıllı bir şekilde faydalanıyor ,onun etkisi ve farklılığı kötü fanatik sırlarını uygulamasını sağlıyor ve onun yavaş yavaş bütün devlet görevlerinden alınmasını talep etti.Açıklamalarmeydandadır hatta bu nedenle Çar ile Kazanalipovun arası bozulma durumuna gelmiştir.
20y.yılın başında Abrek Zelimhan liderliğinde başlayan
ve geniş bir alanı baskıcı bir şekilde elinde tutan Terek bölgesinin ateşe verilmesinde Aseldarın işbirliği içinde olduğu şüphesi bulunduğu ileri sürüldü.Şimdi bütün terek bölgesi müslümanlarının kendi bölgelerinden ayrılarak başka bölgelere göç etmeye hazırlandıkları yönünde haberleri duyurmak gerekliliği ortaya kondu.Daıstandan bir başka bölgeye gidiş Rusya idi .Bürokratik engeller çıkarılarak başka ülkelere göç engellenmeliydi.Bu durum kafkas halkının ve yöneticilerinin moralini bozmaktadır.Ancak 1913 te 12 yıl Rus askerleriyle mücadele veren Zelimhan Aseldar beyin girişimleriyle bir başka ünlü Abrek G.Gatievanın bilgileri sonucu yok edilebildi. Bütün bunlara karşın bu başarı başka birinin öncülüğünde gerçekleştiğine dair Çara verilen bilgiler sonucu Aseldarın olması gereken nişan Çihidze isimli başka birine erildi.
Aseldara karşı değişmez sempatisi olan kafkas danışmanı Vorontsov 1914 yılı hareketleri içinde olan ve arab kültürü yerine Rus hukuk sisteminin yerleşmesini sağlamak amacıyla insanlarla iletişim kurması için bütün yetkilerini Aseldar Beye bıraktı.
Prens Aseldar Bek dağlık kesimdeki dağlı kavim Avarlarla toplantılar katıldı onların konuşmacılarını dinledi ve onların herşeyden emin olmaları konusunda
hatta yapılacak reformların onların hayrı için olacağı konusunda teminat verdi ve belirli ölçüde başarı sağladı memnun olamayan köylülerin 1914 martında Temirhanşuraya yapacakları yürüyüşü durdurdu.
1917-1918 yıllarında ihtilalden sonra Kazanalipov Dağıstanlıların tepki göstermesi gerektiğini içeren bir konuşma yaptı .Port Petrovsktaki sovyet kurtarmasına karşı olarak Gostinskinin Askerlerini çağırdı ve kaba kuvvete baş vurmamaları için onları uyardı bir çapulcu sürüsü haline dönüşen askerler evleri köylei talan etmeye başladı.Bu hata karşıihtilalcilere çok pahalıya mal oldu. bu arada Port Petrovskta dalgalar halinde gelişen ihtilalciler yönetimi ele aldı.
İhtilalden sonra birgün bütün gücünü çiğneyerek ve mal varlığını köylülerine bırakarak Aseldar Moskavaya
geldi.Kendi izni olmadan kendisine muhalif olan ünlü devrimci Suren Narimanovla evlenen torununu cezalndırmak istedi. Onun evine gitti ve silahını çekti o esnada korkudan bayılan torununa kurşun iasabet etmedi oda onu öldürmeyi kıyamadı her nekadar aile yapısına ihanet etmiş olsada kendi gelenekleri doğrultusunda harket edemedi. Onun evini , Moskovayı , Rusyayı terkederek Türkiyeye göç etti.Burada yaşlı kral Çiftlik açarak çalıştıve birkaç yıl sonrada 1929 yılında vefat etti.Aseldar Çanakkale ili Biga ilçesine bağlı bir Kumuk köyü olan Doğancı köyü
mezarlığına gömüldü.Mezar taşında ise onun zenginliğinden bahseden hiç birşey yoktu sadece mukaddes kuran harfleriyle yazılmış DAĞISTAN GÖÇMENLERİNDEN KAZANALİYA ASELDAR BEK yazısı bulunuyor.
Ayrıca şunlarıda ilave etmek gerekir Aseldar ailesel geleneklerini Kapçukay meresesinde devam ettirmek
isteyen bir kişiydi onun yetiştirdiği bir çok öğrenci moskovaa üniversitede eğitim gördü ve onun açtığı medresede Dağıstanın bütün halklarından yüzlerce öğrnci eğitim gördü.
Hiç şüphesiz Aseldar bir kabile idealisti değildi o güçlü kişiliği olan ve kendine muhalif olan herkes ile konuşmasını bilmiş hattadah sonraları ihtilalcileri bile etkileyen biriydi.
Şu an için kim haklıydı kim haksızdı bunun tartişmasını yapmak gereksiz .Ama bizim kaybettiklerimiz ve ne kazandığımız önemi .Biz bir çok ailenin geçmişini kaybettik geleneklerini ve özel kitaplarını ve de en önemlisi göçe zorlayarak en önemli şahsiyetleri anavanlarından uzakta ölüme terkettik
YAZAN : İDRİSOV YUSUP
YOLDAŞ GAZETESİ
Not : Bu yazı Kumuki internet sitesinden Rusçadan-TÜrkçeye çevrilmiştir
|
